دشواری های گذار به IFRS در شرکت های بیمه

سؤال: به نظر می رسد چالش های مهمی در مسیر گذار شرکت های بیمه به استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی وجود داشته باشد. درحال حاضر ضرب الاجل هایی برای تهیۀ صورت های مالی شرکت های بیمه طبق IFRS  وجود داردو به نظر می رسد آنانی که این ضرب الاجل ها را تعیین کرده اند، چندان در جریان ویژگی و دشواری های کار تهیۀ صورت های مالی نیستند. نظر شما چیست ؟
پیش از این ما بحث هایی را در مورد استاندارد ۲۸ با سازمان حسابرسی داشته ایم . یکی دو سال بود که این استاندارد تصویب شده بود ولی اجرا نمی شد . در آن زمان بحث ذخایر تکمیلی خیلی مطرح بود و دست آخر هم با سازمان حسابرسی تفاهم نشد . صنعت بیمه گفت ما آن را میگیریم شما هم در گزارش های حسابرسی تان بنویسید . آن زمان من و جناب آقای ضمیری ، نمایندگان شورای عالی بیمه بودیم و آقایان موسی بزرگ اصل و اسکندر بیاتی هم نماینده ی سازمان حسابرسی بودند . کار مشترک زیادی کردیم و تمام اختلاف نظر هایی که در مورد استاندارد ۲۸ بود را حل کردیم و فقط همین یک مورد باقی ماند . مثلاً یکی از اختلاف نظر ها این بود که ضمیمه ی استاندارد ۲۸ یک صورت مالی بود . هنوز هم هست .ما گفتیم این مورد در صنعت بیمه کاربرد ندارد و توافق شد . همان زمان ما می گفتیم IFRS4 که تصویب شده فاز اول است و برخی    می گفتند فاز بعدی دو سال دیگر می آید . من آن موقع با توجه به شناختی که در صنعت بیمه داشتم می گفتم این قدر اختلاف نظر کارشناسی بین خودشان دارند که به زودی این استاندارد نخواهد آمد . همان شد و تا همین اواخر طول کشید . یعنی فاز ۲ یک استاندارد در صنعت بیمه از ۲۰۰۵ شروع شد  و دو سه ماه پیش در ۲۰۱۷ تصویب شد و تاریخ اجرا را ۳ سال بعد گذاشته اند . چون وقتی چند میلیون بیمه نامه نامه صادر    می کنیم به جز نرم افزار نمی توان داده ها را به اطلاعات مورد نیاز تبدیل کرد . اگر استاندارد الزاماتی را می آورد ، حتماً باید نیروی انسانی و آموزش و بستر های نرم افزاری آن وجود داشته باشد . من شخصاً مخالفم که دو نوع صورت مالی تهیه بشود و باید پله به پله به صورتی برنامه ریزی شود که یک صورت مالی آماده شود . ما هنوز نگاه استاندارد ۲۸ داشتیم و نگاه استاندارد ۴ نداشتیم . استاندارد ۴ را خود مسئولان استاندارد گذار ایران جزو استانداردهایی گذاشته اند که تطبیق کامل ندارد . مقاله ای می خواندم که اکنون در خود اروپا هم این بحث مطرح است که خیلی از صاحب نظران می گویند چهار سال زمان برای فراهم کردن مقدمات یک استاندارد  تخصصی در صنعت بیمه کم است . بورس به حق می گوید که ما میخواهیم اگر یک سرمایه گذار خارجی خواست شرکت های بیمه ما را بخرد ، مشکل نداشته باشد  . اگر هدف یک شرکت خارجی خرید مثلاً ۲۰ درصد سهم یک شرکت معینی در ایران است ، از مسیرهای دیگری نیز می تواند ارزش یابی کند . یک حسابرس مورد قبول را انتخاب می کنند و به او مأموریت می دهند که با این تعدیلات یا مبانی ارزش سهم را حساب کن .البته ، مواقعی هم هست که فراتر از این است و یک شرکت بیمه ی ما می خواهد در بورس های خارجی برود . در حال حاضر شرکت هایی هستند که استناد می کنند و می گویند به این خاطر که در چندین بورس دنیا ثبت شده ایم ، باید استانداردهای بین المللی را رعایت کنیم . این وضعیت بیش تر در مورد شرکت هایی است که به این سمت رفته اند و در مورد بقیه شرکت ها زود است .
در استانداردهای بین المللی در بخش بیمه یک سری مفاهیم و واژه های خاص وجود دارد (استانداردهای غیر بیمه ای را زودتر می توان اجرا کرد مثل استاندارد مربوط به ارائه ی صورت های مالی ، استاندارد اموال ، استاندارد دارایی های ثابت ، سرمایه گذاری ها و …) من معتقدم باید سازمان بورس و بیمه ی مرکزی در تفاهم با هم گروهی را تعیین کنند و در صورت امکان سازمان حسابرسی هم حضور داشته باشد و این گروه یک جزوه و برنامه ی گام به گام برای تطبیق آماده کنند . اگر قرار است شرکت های بزرگ را در بورس ملزم به پیاده سازی IFRS کنیم ، معتقدم           شرکت های بیمه ای به خاطر استاندارد خاص و مسایل تخصصی شان باید بروند انتهای صف و نباید در اول صف قرار بگیرند . اجازه بدهیم ابتدا در دو ، سه سری شرکت های دیگر که استانداردهای عمومی نیاز دارند IFRS پیاده سازی بشود و در آن فاصله شرکت های بیمه ای خود را برای IFRS آماده کنند.

سؤال : چه دشواری هایی در اجرای IFRS وجود دارد ؟
مثال می زنم ، استاندارد بین المللی شماره ۴ را در نظر بگیرید که قدیمی تر است . این استاندارد می گوید شما liability adequacy test  انجام بدهید . مبنا هم را بر اساس cash flows می گذارد و می گوید ارزش جاری جریان های آتی یعنی تنزیل . ما هم با نرخ تنزیل مشکل داریم هم با داده هایی که بتواینم این گروه ها را مشخص کنیم . این ها برای ما واژه های جدیدی است . من سال ها از عمرم را در بیمه سپری کرده ام . در بیمه داده هایی نداریم که بخواهیم یا بتوانیم آماده کنیم مگر این که (سرهم بندی) کنیم . باید در این موارد تفاهم بکنیم و تیمی از متخصصان اکچوئری (actuary) را آماده کنیم . وقتی استاندارد می گوید risk adjusted  باشد ریسک را چه کسی می خواهد اندازه بگیرد که آن را تنظیم کند ؟ چه فاکتور و چه وزنی به این ها باید بدهد ؟ واگذاری همه ی این موارد بدون نرم افزار به شرکت های مختلف اساسی ترین چالشی است که پیش رو داریم . همچنین ، در مورد واژه ها و حتی عناوین استانداردها هم مشکل وجود دارد . در متن استاندارد ۴ آمده discretionary participation features  و در استاندارد ۴ ما ترجمه شده (ویژگی های مشارکت اختیاری در قراردادهای بیمه) . در صورتی که در اصل منظور استاندارد قراردادهای آپشن دار است . پس باید بنشینیم در مورد ترجمه با هم تفاهم کنیم . شاید هم آن ها درست     می گویند . از این اصطلاحات زیاد وجود دارد و چون برای اولین بار می خواهد در ایران پیاده سازی بشود نمی توانیم این موارد را به حال خود رها کنیم . باید یک کتابچه آماده کنیم . IFRS 4 در متن خود implementation guidance یا رهنمود اجرایی دارد ولی ما هنوز این رهنمودها را هم ترجمه نکرده ایم و می خواهیم آن را به شرکت ها واگذار کنیم که قطعاً باعث سردرگمی خواهد شد. پس با جمع بندی موضوع می توان گفت مشکل در چهار سطح وجود دارد : سطح مفاهیم و اصطلاحات، سطح اجرایی، سطح منابع انسانی و سطح نرم افزاری . این مشکلات خاص این محدوده زمانی است . به نظر من این که مهلت اجرای IFRS17 را تا سه سال گذاشته اند بهتیرن فرصت است که بگوییم می خواهیم خودمان را با آن تطبیق بدهیم و در طول این سه سال واقعاً روی موضوع کار کنیم .

بیش از ۷۰ درصد کل ترازنامه ی شرکت های بیمه را فقط بدهی های بیمه ای تشکیل می دهد که همان ذخایر بیمه ای است یا اگر بخواهیم تقسیم بندی کلی بکنیم عبارت است از حق بیمه ی عاید نشده و خسارت های معوق . در کشورهای اروپایی از نطر تخصصی به این موضوع رسیده اند که این عدد و این تعهد که در آینده باید ایفا بشود چه قدر است و برمی گردد به چندین میلیون بیمه نامه در یک شرکت . من می گویم قبل از این که بگوییم اراده وجود ندارد باید بگوییم آیا رفته ایم سراغ مسئولین و موضوع را باز کرده ایم و ابعاد قضیه را گفته ایم ؟ چرا بورس باید بیاید ظرف دو ماه یک دفعه بگوید IFRS را پیاده کنید ؟ من با بخش های غیر بیمه ای یا عمومی مشکل ندارم ولی با بخش های بیمه ای که مفاهیم جدیدی می آورد ، مشکل دارم . حتماً باید برنامه وجود داشته باشد . الان گزارش را چه کسی باید تهیه کند؟ ما باید کتابچه ای داشته باشیم و بگوییم مواردی که از همین اکنون اجرا می شود به کنار، این تعداد می ماند ، تغییراتش این است ، نمونه صورت های مالی را آماده کنیم و در قسمت رویه ها دقیقاً اشاره کنیم و بگوییم با توجه به این بند از استاندارد این رویه باید اینگونه انجام بشود و به این ترتیب قابلیت اجرا به بندهای استاندارد بدهیم . ولی الان چنین چیزی نداریم و من ندیده ام کتابچه ای برای صنعت بیمه وجود داشته باشد که گفته باشد ما چه تغییراتی باید بدهیم تا از وضع موجود به IFRS برسیم . اگر این راهنما تهیه نشود و فقط بگوییم اجبار و الزام است ، کار انجام نمی شود . شرکت ها باید این موارد را وقتی تهیه شد روی کدال بگذارندو این موضوع یک گمراه کنندگی شدید ایجاد می کند . سوال ایجاد می شود که اصلا این موارد چیست . فرض کنید شرکتی گفت من اجرا کرده ام و همین اعداد صورت های مالی فعلی در آمده و یک شرکت حساب کرد و دو برابر اختلاف داشت . چه کسی می خواهد قضاوت کند؟ اگر ما ترازوی این کار را طراحی و فازبندی کار و برنامه آن را تصویب نکرده باشیم به مشکل خواهیم خورد . من فکر میکنم بهترین راه کمیته ی مشترکی است بین سندیکای شرکت های بیمه ،سازمان حسابرسی،بیمه ی مرکزی و بورس . فرض کنید از هر ارگان دو نفر در این کمیته حضور داشته باشند . کمیته ای ۷-۸ نفره که هم از جامعه ی حسابرسان باشند و هم بیمه گران. این ها بعد از بحث و بررسی یک برنامه ی اولیه آماده کنند . مسئولان بیمه ی مرکزی و سازمان حسابرسی و بورس هم در یک روز مشخص ، رونمایی از این برنامه را اعلام کنند .این برنامه باید قابل اجرا و واقع بینانه باشد . در حالی که اروپا با آن همه سرمایه گذاری هایی که در فناوری اطلاعات کرده بگوید برای من سه سال طول میکشد تا خودم را تطبیق بدهم. ما نمی توانیم بگوییم آیین نامه باید دو ماهه آماده شود. پله پله باید آموزش صورت بگیرد . ضمن اینکه من اعتقاد دارم اگر کاری در اروپا سه سال طول می کشد در ایران با یک ضریب زمان بیش تری طول می کشد . مثلاً آلمان خصوصی سازی اش از وقتی شروع شد تا تمام شد ۴ ساله انجام داد با وجود اینکه آلمان شرقی را هم به درون خودش برد . ولی برای ما چند سال کشیده است و تازه کجای کار هستیم؟ چه قدر خصوصی سازی کرده ایم ؟

در سال ۱۹۸۳ که من معاون بیمه ی مرکزی شده بودم آلمان تعرفه های بیمه را برداشت . مشکلاتی داشتند که بر آن غلبه کردند و بلاخره بازارشان رقابتی شد . ولی ما تازه شروع کرده ایم و هنوز هم در ابتدای کار مانده ایم . شاید هم باید نگرش های ما اصلاح بشود . چند سال است که حسابرسان می گویند ذخیره ی تکمیلی . من یک مقاله پنج صفحه ای به همراه دارم با عنوان summary of a survey on equalization provisions که وضعیت اروپا را بررسی می کند . تمام کشور های اروپایی همین ذخیره را عین تکمیلی ما دارند . هر کدام قاعده ای دارند . مثلاً درصدی را برای متعادل کردن ;loss ratio در سال های مختلف در نظر می گیرند که موارد مصرفش معین است و accumulative هم است .  شرکت های بزرگی که به بورس های اروپایی یا آمریکایی می روند طبق IFRS عمل می کنند ولی انتهای صورت های مالی شان یک صورت تطبیق می دهند . وقتی ما میگوییم یک شرکت بر خلاف استاندارد ۲۸، مثلاً ۱۰۰ میلیارد ریال ذخیره تکمیلی گرفته دیگر برای یک کارشناس خیلی ساده است که بگوید اگر بخواهم این را تطبیق بدهم ۱۰۰ میلیارد ریال را بر میدارم به حقوق صاحبان سهام منتقل می کنم و سند بر عکس می زنم . گاهی اوقات ما از اروپا که مهد بیمه ی دنیاست می خواهیم جلو بزنیم . آنها خودشان منعطف اند و اعلام می کنند که صورت تطبیق تهیه می کنند . استاندارد ۲۸ نزدیک به استاندارد ۴ است و یک بندش در مورد ذخیره ی تکمیلی به ما نمی خورد . جمع بندی می کنم : به نظر من ، باید یک برنامه توسط گروه مشترکی مرکب از متخصصان بیمه و حسابداری تشکیل بشود که بتوانند برنامه ای برای اجرای IFRS تدوین کنند . عجله هم نباید بکنیم و با شتاب زدگی مسأله ای حل نمی شود . یک سری مفاهیم هم اولین بار است که وارد صنعت بیمه ما می شود . مثلاً بیمه های عمر ما اخیرا توسعه پیدا کرده است . بحث segment reporting یا بحث جداسازی بیمه های زندگی از غیر زندگی خیلی مهم است . شرکت های بیمه ریسک های بلند مدت ۲۰ ساله متعهد می شوند و پول های مردم را می گیرند که ۲۰ سال دیگر یک سری تعهداتی بدهند . این موضوع خیلی مهم است . برای آن استاندارد IFRS را داریم و باید آن را مبنا قرار دهیم .